تشریح جاسوسی رایانهای
شورای اروپا جاسوسی رایانهای را اینگونه تعریف میکند که «تفتیش و بررسی ابزارهای لازم یا افشای انتقال یا استفاده از اسرار تجاری یا بازرگانی بدون حق یا بدون هیچ توجیه قانونی دیگر با قصد خواه ایجاد ضرر اقتصادی به شخص حق اسرار و خواه به قصد کسب یک منفعت اقتصادی غیرقانونی برای خود یا دیگران.»[1] بر این تعریف ایراداتی وارد است اولاً با بیان استفاده از اسرار تجاری یا بازرگانی در این تعریف عملاً این تعریف را از موارد دیگر اسرار من جمله اسرار امنیتی و اطلاعاتی و ئحتی فرهنگی خارج گردد و شامل موارد دیگر نمیشود که این ابرار است و با عنوان جاسوسی رایانهای هماهنگی ندارد ثانیاً در مورد قصد مرتکب از ارتکاب این جرم که در تعریف فقط منافع اقتصادی مدنظر قرار گرفته که این نیز دزست به نظر نمیرسد چرا که ممکن است خود جاسوس به خاطر و قصد مسائل غیراقتصادی و صرفاً مسائل ملی و یا حتی اذیت کردن اقدام کند که مشمول این موارد هم نمیشود ثانیاً در این تعریف در اصل تعریف جاسوسی رایانهای بیان نشده است بلکه صرفاَ مصادیق جاسوسی رایانهای آن هم نه کامل بیان شده که به نظردرست نمیرسد.
در آلمان ماده 202 الف که کیفری مربوط به جاسوسی است که اشعاری دارد« (1) هر کسی که بدون مجوز برای خود و یا دیگری دادههایی که تعلق به گذارد و به ویژه علیه دستیابی نیز مجاز حمایت شدهاند را کسب کند به مجازات تا 3 سال زندان یا جزای نقدی محکوم خواهد شد.(2) دادههای مذکور و منظور در حد معنای تبصره یک دادههایی مستند که به طور الکترونیکی یا مغناطیسی یا به هر شکل به طور مستقیم ملموس، ذخیره یا منتقل شدهاند.»[2]
در اینجا باید این نکته را بیان کرد که از عنوان جاسوسی رایانهای تعریفی روشن و دکترین ارایه نشده است البته در مورد استفاده غیرمجاز دادهها که خود جزئی از جاسوسی رایانهای تعاریفی را میبینیم ولی از خود جاسوسی رایانهای ما تعریفی را در قوانین مختلف نمیبینیم.
قبل از اینکه به خود تعریف جاسوسی رایانهای بپردازم بهتر است خود لفظ جاسوسی رایانهای را از نظر لغوی برسی کنیم جاسوسی رایانهای از دو لفظ جاسوسی و رایانهای تشکیل شده است. در مورد لغت جاسوسی در فرهنگ معین اینگونه بیان شده «جاسوسی آن که اخبار و اطلاعات کسی یا مؤسسهای و یا کشوری را مخفیانه گردآورد و به شخص یا مؤسسه و یا کشوری دهد.»[3]در ترمینولوژی حقوق جاسوسی این گونه بیان شده » (بین المللی عمومی) کسیکه محرمانه یا تحت عنوانهای نادرست بنفع خصم در صدد تحصیل اطلاعاتی از نقشة و قوای طرف و مقاصد او برآید،(جزا) اشخاص ذیل جاسوسند: الف- هر کس که برای بدست آوردن اسناد یا اطلاعاتی بنفع دشمن بیک قلعه یا مکان مستحکم یا پاسگاه یا هر بنگاه نظامی یا استحکامات و اردوگاههای ارتش داخل شده باشد. ب- هر کس که برای دشمن اسناد یا اطلاعاتی بدست آورد که ممکن است نسبت بعملیات ارتش یا نسبت بتأمین قلاع یا امکنه مستحکم یا پاسگاهها یا بنگاههای نظامی مضر باشد.ج- هر کس که جاسوسان یا افراد دشمن را که برای اکتشاف مأمور شده باشند عمداً مخفی نموده یا سبب اختفاء آنها گردد.
د- هر کس که اسرار نواحی یا سیاسی یا مفاتیح رمز را بر خلاف مصالح کشور به منجی تسلیم کند.»[4]
رایانه هم معادل فارسی لفظ کامپیوتر در زبان انگلیسی است، و منظور در این تحقیق از رایانه تمام انواع رایانهها از رایانههای کیفی و رایانههای خانگی را مد نظر ما است.
در اینجا ممکن است دو برداشت از معنای جاسوسی رایانهای به ذهن متبادر شود. اولاً ممکن است این برداشت شود که جاسوسی رایانهای جاسوسی است که به وسیله رایانه انجام میشود یعنی جاسوسی رایانهای یکی از انواع جاسوسی کلاسیک است و به بیان دیگر هر گاه جاسوسی کلاسیک به وسیله رایانهای محقق شود آن را جاسوسی رایانه ای میگویند ثانیا ممکن است این برداشت شود جاسوسی رایانه ای جاسوسی است جدای جاسوسی کلاسیک و جرمی است مستقل از آن که در فضای سایبر(مجازی)رایانه صورت میگیرد و کاملا ًاز جاسوسی کلاسیک مستقل و جدا است که به نظر ما برداشت دوم صحیحتر به نظر میرسد زیرا از نظر ما جاسوسی به دو دسته کلی جاسوسی رایانه ای و جاسوسی کلاسیک تقسیم میشود و جاسوسی کلاسیک به وسیله رایانه هم (برداشت اول از جاسوسی رایانهای) جزئی از جاسوسی کلاسیک است و یک از مصادیق و راههای انجام جاسوسی کلاسیک است و با جاسوسی رایانهای مد نظر ما فرق دارد در بیان خلاصه جاسوسی رایانهای اینگونه تعریف میشود.
« کسب غیرمجاز اطلاعات دارای ارزشاطلاعاتی از هر طریقی اعم از نفوذ کردن، استراق سمع کردن در محیط رایانه به قصد ضربه زدن به فرد بزه دیده.»
در مورد این تعریف نکاتی را باید بیان کرد: 1- منظور از اطلاعات اعم است از اطلاعات مالی و غیرمالی و اطلاعات نوشتاری، غیر نوشتاری و سمعی و بصری و. به طور کل هر نوع اطلاعاتی
2- « دارای ارزش اطلاعاتی» منظور آن اطلاعات دارای ارزش باشد و به اصطلاح اخبار و خبرهای سوخته نباشد چرا که ممکن است فردی به اطلاعاتی غیرمجاز دسترسی یابد که ارزش اطلاعاتی ندارد و به نظر ما از شمول جرم جاسوسی رایانهای خارج میشود.
3- «از هر طریقی» منظور از هر روشی که فرد و اطلاعات دارای ارزش اطلاعاتی را در محیط رایانه قصد ضربه زدن به خرد فزه دیده کسب کند را باید شامل این جرم دانست و تمام راههای مد نظر این تعریف است.
4- « در محیط رایانه» اعم است از هر محیط رایانهای چه رایانههای بزرگ چه رایانههای کیفی و چه شبکههای رایانهای مدنظر است.
نویسنده و پژوهشگر: حمید خان زاده
پی نوشت
[1] - به نقل از. خداقلی، زهرا، جرایم کامپیوتری- انتشارات آریان، سال1383، ص122
[2] -به نقل از حسن بیگی-ابراهیم-حقوق و امنیت در فضای سایبر-انتشارات موسسه فرهنگی مطالعاتیو تحقیقاتی بین الملل ابرار معاصر تهرات-1383ص221
[3] - معین- محمد- فرهنگ معین- یک جلدی فارسی- انتشارات زرین- چاپ دوم- بهار 1386- ص499
[4] جعفری لنگرودی- محمد جعفر- ترمینولوژی حقوق- کتابخانه گنج دانش- چاپ شانزدهم 1285 ص189ر